25 października 1853 w sercu toruńskiej Starówki odsłonięto pomnik Mikołaja Kopernika. Choć stoi tam zaledwie od 163 lat, wydaje się, jakby od zawsze był wpisany w panoramę naszego miasta. To najbardziej popularne miejsce spotkań torunian oraz turystów, najczęściej fotografowany obiekt i jeden z najważniejszych symboli Torunia. Poznajcie 10 faktów z historii tego dzieła
1. Popiersie z Krakowa
Jako pierwszy z propozycją wzniesienia pomnika Kopernikowi wyszedł w 1765 roku książę Józef Aleksander Jabłonowski. Rok później utworzone przez krakowskiego rzeźbiarza Wojciecha Rojowskiego popiersie nie zyskało aprobaty rady miejskiej i trafiło do piwnicy Ratusza. Ostatecznie dzięki księdzu Stanisławowi Staszicowi dzieło znalazło się w kościele św. Janów.
2. Idea Staszica
Kolejnym inicjatorem utworzenia w Toruniu pomnika słynnego astronoma był Stanisław Staszic. W 1807 roku na mocy Traktatu z Tylży utworzono Księstwo Warszawskie, w skład którego wszedł także Toruń. Dwa lata później do Grodu Kopernika z obleganej przez Austriaków Warszawy przeniosła się Rada Stanu Księstwa Warszawskiego. Stojący na jej czele Staszic był inicjatorem wystawienia pomnika i pod jego budowę dokonał wmurowania kamienia węgielnego. Pomysł nie doczekał się realizacji. Jak dobrze wiemy Księstwo Warszawskie szybko przestało istnieć, a Toruń powrócił pod panowanie pruskie.
3. Dzieło Niemców
Pomnik ostatecznie powstał przy nakładzie sił niemieckich. Pomysł wysunęło niemieckie Kopernikańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk i Sztuk. Dzieło wykonał berliński rzeźbiarz Fryderyk Chrystian Tieck. Był to jeden z najwcześniejszych pomników Kopernika w Polsce i na świecie.
4. Niejedna zasługa
Pod cokołem pomnika znajduje się dodatkowy mały element, jaki stanowi studzienka z delfinem wypluwającym wodę. Wbrew pozorom nie została postawiona, by wzbogacić nieco strukturę pomnika, lecz dla upamiętnienia założonego przez Kopernika pierwszego toruńskiego wodociągu.
5. Spóźnione odsłonięcie
Zgodnie z planami, odsłonięcie pomnika miało mieć miejsce w 300. rocznicę śmierci Mikołaja Kopernika w 1843 roku. Plany pokrzyżowały problemy finansowe i konflikt władz miejskich z artystą, który podupadł na zdrowiu i zmarł w 1851 roku po wykonaniu gipsowego modelu. Ostatecznie monument udało się odlać i przetransportować z Berlina do Torunia dopiero w 1852 roku.
6. Uroczystość owiana tajemnicą
Uroczyste odsłonięcie miało miejsce 25 października 1853 roku. O samej uroczystości wiadomo niewiele, nie zachowały się z niej prawdopodobnie żadne fotografie. Mistrzem ceremonii był burmistrz Torunia Theodor Körner.
7. Niemałe koszty
Ponad dwumetrowy pomnik odlano z brązu, co wiązało się ze sporymi kosztami. Duża zasługa w uzbieraniu odpowiedniej kwoty leży po stronie ówczesnego króla Prus – Fryderyka Wilhelma IV, który znacznie przychylniej niż jego ojciec odnosił się do pamięci o Mikołaju Koperniku. Na cel przeznaczył 3,466 pruskich talarów. Wspólnie z władzami miasta ostatecznie pokrył 2/3 kosztów, wynoszących 10,449 talarów. Pozostała część pochodziła ze zbiórek pieniężnych prowadzonych w całych Prusach.
8. Nienaruszony przez ponad wiek
Pomnik Mikołaja Kopernika miał bardzo spokojne dzieje. Miasto w późniejszych okresach nie stało się widownią żadnych działań wojennych, również nie zagrażały mu żadne poważniejsze uszkodzenia. Mimo upływu lat i zmian politycznych nie dochodziło na nim do poważniejszych zmian. W okresie międzywojennym usunięto za to wchodzącą w jego skład kamienną studzienkę. Było to spowodowane budową torów tramwajowych, przechodzących obok pomnika.
9. Renowacja
Największy remont pomnika miał miejsce w 2003 roku w związku z 150 rocznicą jego odsłonięcia. Ponownie wybudowano kamienną studzienkę z brązową paszczą delfina i półkolistym rezerwuarem, a sam monument oczyszczono.
10. Młody astronom z wąsem
Chrystian Tieck wyrzeźbił młodą postać astronoma, ubraną w profesorską togę, w lewej ręce trzymającą astrolabium, a prawą ręką wskazującą na niebo, a właściwie kosmos. Jak odkryto dopiero w 2003 roku, młody Kopernik miał wąsy. Widać je jedynie z bliska. Odkrycia dokonano podczas gruntownej renowacji.
