18 stycznia 1920 roku Toruń po przeszło stu latach zaborów powrócił do odrodzonej Polski. Dziś mija 100 lat od oswobodzenia naszego miasta i wkroczenia polskich wojsk na czele ze Stanisławem Skrzyńskim, a później z generałem Józefem Hallerem. W jakich okolicznościach do tego doszło i jakie wydarzenia poprzedzały świętowanie z 18 stycznia? Poznaj 10 faktów na temat historii oswobodzenia Torunia!
Przyjmuje się, że Polska odzyskała niepodległość 11 listopada 1918 roku. To jednak tylko symboliczna data. Tego dnia Rada Regencyjna przekazała Józefowi Piłsudskiemu zwierzchnictwo i naczelne dowództwo nad Wojskiem Polskim. Dzień później powierzyła mu misję utworzenia rządu narodowego, a 14 listopada pełnię władzy nad odradzającą się Polską. Odzyskanie niepodległości wiązało się jednak z kilkuletnim okresem walk o granice, niełatwym scalaniem ziem polskich, czy wewnętrznymi konfliktami i odmiennymi koncepcjami politycznymi. Zanim oswobodzono całe terytorium Polski upłynęło kilkanaście miesięcy, a nawet lat. Torunianie doczekali się niepodległości 18 stycznia 1920 roku. Jak do tego doszło?
1. Przełomowy dokument
Najważniejszym układem kończącym I wojnę światową był traktat wersalski. Porozumienie zawarte podczas paryskiej konferencji pokojowej, podpisane 28 czerwca 1919 roku, wprowadzało nowy porządek w Europie, ustalało rozmiar kary nałożonej na Rzesze i jej sojuszników, a także – co nas najbardziej teraz interesuje – kształty granic. Na mocy postanowień Niemcy miały oddać Polsce wiele określonych ziem, w tym tereny zabrane przez Prusy w pierwszym i drugim rozbiorze, a więc i Pomorze. Rozmowy z Niemcami w tej sprawie prowadził komisarz Naczelnej Rady Ludowej Stefan Łaszewski.
2. Samodzielna stolica
1 sierpnia 1919 roku na terenie byłego zaboru pruskiego utworzono Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej, które służyło tymczasowej organizacji zarządu danych terenów. Zasięgiem obejmowało ono nowo utworzone województwo poznańskie i województwo pomorskie. Stolicą tego drugiego został Toruń. 17 października 1919 roku urząd wojewody pomorskiego objął wspomniany już dr Stefan Łaszewski.
3. Decyzja z samego Berlina
Niemcy zdawali sobie sprawę z postanowień traktatu wersalskiego, ale Toruń opuścili dopiero, gdy w mieście pojawiły się polskie wojska. Do tego doszło w styczniu 1920 roku. Najpierw jednak obie strony musiały przeprowadzić negocjacje, a właściwie ustalić ważne kwestie administracyjno-terytorialne. Zwieńczeniem rozmów było podpisanie 25 listopada 1919 roku w Berlinie polsko-niemieckiej umowy o przekazaniu Pomorza Polsce. Ustalono terminy i warunki organizacyjne wycofania wojsk niemieckich i przejęcia władzy przez polskie wojsko i przedstawicieli administracji publicznej.
4. Euforia mieszkańców
Decydujące działania rozpoczynają się 10 stycznia 1920 roku. Wtedy do Torunia przybyło trzech przedstawicieli Polskiej Komisji Odbiorczej, którzy w imieniu Naczelnego Dowództwa Wojsk Polskich dokonali formalnego przejęcia toruńskiej twierdzy. 14 stycznia przybyli pierwsi urzędnicy oraz wojskowi. Zwłaszcza ci drudzy dzień później przyodziani w żołnierskie mundury wywołali ogromne poruszenie i sensację na toruńskich ulicach.
5. Przejęcie Twierdzy Toruń
15 stycznia w kościele garnizonowym odbyło się pożegnalne nabożeństwo dla stacjonujących w Toruniu wojsk niemieckich. Przejęcie przez Polaków Twierdzy Toruń miało miejsce w samo południe o godzinie 12:00. Niemcy musieli znieść porażkę i przymus bezwarunkowego oddania tej – jak to określił niemiecki generał-gubernator – starej pruskiej fortecy. Porucznik Aleksander Markwicz wypowiedział wówczas następujące słowa – Odbieramy tylko to, co nam pruska przemoc wzięła. Panie generale, zaręczam panu, dopóki ostatnia kropla krwi popłynie w żyłach polskiego żołnierza, twierdza ta nigdy nie będzie pruską.
6. Upragniona niepodległość
18 stycznia 1920 roku z Torunia ewakuowały się wojska niemieckie, maszerując głównie ulicą Chełmińską. W tym samym czasie odpowiedzialność bezpieczeństwa za mieszkańców objęły oddziały Straży Ludowej, które zgodnie z rozkazami miały zabezpieczyć pocztę, dworce i gmachy użyteczności publicznej. Mieszkańcy z kolei rozpoczęli dekorowanie miasta, by z jak największym entuzjazmem powitać Armię Polską. Zostają zbudowane 32 bramy triumfalne, ozdobione m.in. znakami cechów i towarzystw miejskich. Główne wejście do ratusza udekorowano wielką chorągwią z herbem Torunia.
7. Nowy prezydent
Przejęcie Torunia przez wojsko polskie zasygnalizowały trzy salwy armatnie, które rozbrzmiały o godzinie 12:00 na lewym brzegu Wisły. Do miasta zaczęło się zbliżać co raz więcej polskich wojsk. Na czele wiwatujących i uradowanych tłumów stał Otton Steinborn. Tegoż samego dnia objął on stanowisko komisarycznego burmistrza Torunia. Pełnił tę funkcję do 9 lutego 1921. Tym czasem przez most kolejowy do Dworca Miejskiego dotarły dwa pociągi pancerne – „Wilk” i „Boruta”.
8. Salwy, przemówienia i Mazurek Dąbrowskiego
Jako pierwsza do Torunia od strony Inowrocławia przybyła Dywizja Pomorska dowodzona przez płk. Stanisława Skrzyńskiego. Następnie od strony Lubicza część II Dywizji Strzelców. Liczba wszystkich formacji wynosiła 24 tysiące żołnierzy. Polskie wojska zgromadziły się przed budynkiem Dworca Miejskiego i właśnie od tego wydarzenia plac ten nosi nazwę „18 stycznia”. Na uroczystość przybyło wielu torunian, w tym przedstawiciele toruńskich organizacji i stowarzyszeń. Wkrótce przemówienie wygłosił Otton Steinborn. Później nastąpił przemarsz na Rynek Staromiejski. Tam od kilku godzin czekali przedstawiciele władzy niemieckiej. Nadburmistrz Arnold Hasse oficjalnie przekazał władze nad miastem Polakom, oddając przy tym klucze do bram miasta. Na wieżach ratusza wywieszono polskie flagi narodowe, a zgromadzeni torunianie odśpiewali hymn narodowy.
9. Słynna Halleriada
21 stycznia do Torunia przybył dowódca Frontu Pomorskiego generał Józef Haller. Uroczystość powitania również odbyła się na placu przed Dworcem Miejskim. Po tym wyruszył pochód. Dowódca Błękitnej Armii wyruszył z placu udał się przez ul. Warszawską, plac i ulicę św. Katarzyny, Rynek Nowomiejski, ul. Królowej Jadwigi i Szeroką na Rynek Staromiejski. Defilada zatrzymała się przed pomnikiem Mikołaja Kopernika, gdzie generał Haller złożył wieniec laurowy. Następnie wraz z gospodarzami miasta – wojewodą Stefanem Łaszewskim i Ottonem Steinbornem, a także innymi gośćmi udał się na balkon ratusza, gdzie wygłosił przemówienie.
10. Honorowy Obywatel
Na zakończenie dnia odbyła się msza święta polowa, a następnie w Dworze Artusa raut ku czci Józefa Hallera – Honorowego Obywatela Torunia, który jest ściśle związany z powrotem miasta do wolnej Polski. Sztab Dowództwa Frontu Pomorskiego wyruszył pociągiem z Torunia do Grudziądza 23 stycznia. Co prawda wyzwolenie Torunia przebiegło bez krwawych walk pomiędzy wrogimi stronami, jednak data 18 stycznia 1920 na zawsze zapisała się na kartach historii naszego miasta.
